Forfaiting to bezregresowe (non-recourse) finansowanie średnio- i długoterminowych należności eksportowych poprzez ich dyskont i odsprzedaż wyspecjalizowanej instytucji (forfaiterowi). W praktyce eksporter zamienia odroczoną płatność od zagranicznego nabywcy na natychmiastową gotówkę, a ryzyko kredytowe i polityczne przejmuje finansujący. Najczęściej przedmiotem forfaitingu są weksle (trasowane lub własne) z poręczeniem bankowym (aval), płatności terminowe pod akredytywą dokumentową (L/C) lub zobowiązania z gwarancją/standby L/C banku z kraju importera.
Po co powstał forfaiting i gdzie się go używa
Korzenie forfaitingu sięgają finansowania handlu kapitałochłonnymi dobrami inwestycyjnymi — maszynami, liniami technologicznymi czy taborami — gdzie standardem są terminy 180 dni do kilku lat. Dziś narzędzie to jest szeroko stosowane w transakcjach:
- eksportu dóbr trwałych i projektów EPC (Engineering, Procurement, Construction),
- dostaw rozłożonych na raty (instalments / deferred payment),
- rynków o podwyższonym ryzyku (kraje wschodzące, ryzyko transferowe, ryzyko polityczne),
- tam, gdzie importer wymaga kredytu kupieckiego, a eksporter chce natychmiastowego wpływu gotówki i odsunięcia ryzyka.
Strony transakcji i typowe instrumenty
- Eksporter (cedent) – sprzedaje należność terminową i otrzymuje gotówkę.
- Importer (dłużnik) – jest zobowiązany do zapłaty w terminach wynikających z dokumentów płatniczych.
- Bank importera – często występuje jako gwarant/avalista (poręczyciel wekslowy) lub wystawca SBLC/L/C.
- Forfaiter – instytucja finansowa kupująca należność na zasadzie „bez regresu”.
Najczęściej dyskontowane dokumenty:
- Weksel trasowany (bill of exchange) lub własny (promissory note) z avalem bankowym.
- Akredytywa dokumentowa z odroczoną płatnością (usance L/C) – forfaiter kupuje płatność terminową po akceptacji dokumentów.
- Standby L/C / gwarancja bankowa płatności – służą jako zabezpieczenie zobowiązania importera.
Jak wygląda proces – krok po kroku (bez żargonu)
- Uzgodnienie warunków handlowych: eksporter i importer umawiają się na odroczenie płatności (np. 5 rat półrocznych przez 30 miesięcy) oraz rodzaj zabezpieczenia (aval, SBLC, L/C).
- Term-sheet z forfaiterem: eksporter zbiera niewiążące kwotowanie — stawka dyskonta, prowizje, koszt ubezpieczenia/confirmingu, waluta, harmonogram wykupu.
- Wystawienie i weryfikacja instrumentów: bank importera udziela poręczenia/otwiera L/C; forfaiter ocenia ryzyko banku i kraju.
- Cesja i dyskont: po dostawie i spełnieniu warunków dokumentowych eksporter przenosi należność na forfaitera i otrzymuje gotówkę pomniejszoną o dyskonto i opłaty.
- Wykup w terminie: w terminach zapadalności forfaiter inkasuje płatności bez regresu do eksportera (ryzyko niewypłacalności leży po stronie forfaitera).
Ryzyka i ich alokacja
- Kredytowe (default importera) – przeniesione na forfaitera, pod warunkiem prawidłowej struktury „bez regresu”.
- Bankowe (niewypłacalność banku-gwaranta) – także na forfaitera; dlatego kluczowa jest jego akceptacja jakości banku.
- Polityczne i transferowe (kontrola dewizowa, wojna) – zwykle leżą po stronie forfaitera, wycenione w marży.
- Walutowe – eksporter je eliminuje (otrzymuje walutę natychmiast), chyba że uzgodnił PLN; importer nadal ponosi ryzyko kursu swojej waluty zobowiązania.
- Operacyjne/dokumentowe – po stronie eksportera do momentu „czystej” akceptacji dokumentów; dalej po stronie forfaitera.
Zabezpieczenia w praktyce
Aval wekslowy (poręczenie bankowe na wekslu) jest najczęstszym zabezpieczeniem w transakcjach wekslowych: prosty, przenośny i egzekwowalny. Alternatywnie stosuje się akredytywy usance z odroczoną płatnością lub standby L/C/gwarancje bankowe płatności. Wybór zależy od jurysdykcji, kosztów i praktyk banku importera. Kluczowe jest, aby zabezpieczenie było bezwarunkowe, nieodwołalne i płatne na żądanie (on-demand) albo po prostej prezentacji dokumentów.
Jak wycenia się forfaiting: stawka dyskonta, koszt „all-in” i przykład liczbowy
Cena forfaitingu ma zwykle trzy składowe:
- dyskonto – liczona od nominału, od daty zakupu do zapadalności (zwykle day-count Actual/360 lub 30/360),
- prowizje – aranżacyjna, za zobowiązanie (commitment), czasem ubezpieczeniowa/cover fee,
- marża ryzyka – odzwierciedla rating banku gwaranta oraz kraj importera.
Wzór orientacyjny (pojedyncza płatność):
Proceeds = Nominał − Nominał × r × t − Opłaty,
gdzie r – roczna stopa dyskonta, t – czas do zapadalności w częściach roku.
Przykład:
Nominał 1 000 000 EUR, zapadalność za 360 dni, r = 6% p.a., prowizja aranżacyjna 1,0% i commitment 0,5%.
- Dyskonto: 1 000 000 × 0,06 × 1,0 = 60 000 EUR
- Prowizje: 1 000 000 × (1,0% + 0,5%) = 15 000 EUR
- Wpływ dla eksportera: 1 000 000 − 60 000 − 15 000 = 925 000 EUR
Efektywna stopa kosztu (all-in) będzie nieco wyższa niż 6% (bo opłaty liczone od nominału, a gotówka mniejsza).
Przy harmonogramach ratalnych forfaiter dyskontuje każdą ratę osobno i sumuje wartości bieżące, dodając opłaty. Jeśli płatności są pod akredytywą usance, dyskonto nalicza się od daty akceptacji (np. „L/C accepted for deferred payment”).
Forfaiting a factoring i sekurytyzacja — kluczowe różnice
| Cecha | Forfaiting | Factoring | Sekurytyzacja należności |
|---|---|---|---|
| Regres do sprzedającego | Brak (non-recourse) | Często z regresem, non-recourse wymaga dopłat | Brak (true sale) |
| Horyzont | Średni/długi (180 dni – 7 lat) | Krótki (30–120 dni) | Różny, często długi |
| Instrument bazowy | Weksel z avalem, L/C usance, SBLC | Faktura handlowa | Portfel faktur/pożyczek |
| Dokumenty | Silne zabezpieczenie bankowe | Zwykle bez gwarancji banku | Struktura SPV, pool należności |
| Przedmiot | Pojedyncze/seria płatności | Ciągłe finansowanie sprzedaży | Emisja papierów zabezpieczonych aktywami |
| Zastosowanie | Eksport dóbr inwestycyjnych | Bieżący obrót, płynność | Kapitałowe uwolnienie bilansu |
Ujęcie księgowe i podatkowe (wysoki poziom, bez doradztwa)
- IFRS 9 / MSSF 9 – wyksięgowanie („derecognition”): gdy eksporter przenosi zasadniczo całe ryzyko i korzyści oraz kontrolę nad przepływami (bez regresu, niezależna egzekwowalność dokumentów przez forfaitera), zwykle kwalifikuje się to do wyksięgowania należności z bilansu. Różnica między wartością bilansową a ceną sprzedaży (po kosztach transakcyjnych) ujmuje się w wyniku (często w kosztach finansowych).
- Podatki (PL): sprzedaż wierzytelności z dyskontem co do zasady nie generuje VAT; wpływ na CIT wynika z rozpoznania kosztu/straty ze zbycia wierzytelności i ewentualnych kosztów finansowania. Niuanse zależą od tego, czy wierzytelność była uprzednio rozpoznana jako przychód należny oraz jak kalkulowano cenę transferu. W praktyce wymagana jest analiza umowy forfaitingu i dokumentacji podatkowej.
(To nie jest porada podatkowo-prawna; w realnym projekcie uwzględnij właściwe standardy rachunkowości i lokalne przepisy.)
Aspekty prawne i dokumentowe, na które zwraca się uwagę
- Bezwarunkowość zobowiązania: weksel z avalem lub bezwarunkowa zobowiązaniowość SBLC/gwarancji zmniejsza spory interpretacyjne i ryzyko „defences”.
- Zasady ICC: na rynkach międzynarodowych często korzysta się z Uniform Rules for Forfaiting (URF 800) do standaryzacji dokumentów i ryzyk, a przy akredytywach – z UCP 600.
- Jurysdykcja i prawo właściwe: umowa forfaitingu zwykle przewiduje prawo angielskie lub szwajcarskie i arbitraż/sąd wskazany przez forfaitera; weksel podlega prawu wystawienia/poręczenia.
- Cesja „bez regresu”: wprost zapisana i odzwierciedlona w cenie. Ważna jest też notyfikacja dłużnika i banku-gwaranta o przelewie praw (assignment/endorsement).
Mini-case: polski eksporter maszyn
Spółka z PL sprzedaje linię pakującą do klienta w Turcji za 5 000 000 EUR, płatne w 10 ratach półrocznych po 500 000 EUR. Bank turecki udziela aval na 10 wekslach własnych importera. Forfaiter kwotuje dyskonto EURIBOR 6M + 3,2% oraz prowizję aranżacyjną 1,1% od nominału. Po dostawie i podpisaniu protokołu odbioru eksporter przekazuje weksle z avalem i otrzymuje sumę zdyskontowanych rat pomniejszoną o prowizje. Ryzyko kredytowe i polityczne kraju importera przejmuje forfaiter. W bilansie eksportera należność jest wyksięgowana; przepływ operacyjny zamienia się w wpływ środków pieniężnych na starcie projektu.
Kiedy forfaiting ma sens, a kiedy lepiej poszukać alternatywy
Ma sens, gdy:
- wymagasz bezregresowego odsunięcia ryzyka i natychmiastowej gotówki,
- masz silne zabezpieczenie bankowe od strony importera,
- horyzont płatności jest średni lub długi, a factoring jest niedostępny lub zbyt drogi,
- chcesz odciążyć bilans przed rozmowami z bankami/inwestorami (wskaźniki zadłużenia).
Może nie być optymalny, jeśli:
- marża dyskonta jest wysoka vs. rentowność kontraktu,
- brak banku skłonnego udzielić aval/SBLC (wtedy koszty rosną lub transakcja jest niewykonalna),
- należności są krótkoterminowe i masowe — factoring bywa tańszy i prostszy operacyjnie.
Najczęstsze potknięcia w projektach forfaitingowych
Często problemem bywa niedoszacowanie jakości zabezpieczenia (np. gwarancja nie jest „on-demand”), brak spójności między kontraktem handlowym a dokumentami płatniczymi (warunki zawieszające, spory o jakość), a także zbyt późne włączenie forfaitera w negocjacje — co skutkuje gorszą ceną lub koniecznością restrukturyzacji dokumentów po fakcie. W praktyce najlepsze efekty daje projektowanie struktury płatności i zabezpieczeń od początku wraz z bankiem importera i potencjalnym forfaiterem.
FAQ
Czy mogę zastosować forfaiting bez gwarancji bankowej?
Teoretycznie tak, ale rzadko jest to akceptowalne cenowo. Rdzeniem transakcji jest przeniesienie ryzyka na podstawie twardego, bezwarunkowego zobowiązania banku.
Na jak długo da się rozłożyć płatność?
Zwykle od 180 dni do 5–7 lat, zależnie od kraju, banku-gwaranta i profilu aktywa (krócej dla dóbr szybciej deprecjonujących się).
W jakich walutach finansuje się forfaiting?
Najczęściej EUR i USD, ale dostępne są też GBP, CHF czy lokalne waluty, jeśli istnieje płynny rynek i apetyt banku.
Czy cena forfaitingu jest stała czy zmienna?
Może być stała (fixed discount) lub zmienna (np. EURIBOR + marża). Przy harmonogramach wieloletnich częste jest cenowanie oparte o stopy zmienne.
Czy forfaiting poprawia wskaźniki bilansowe?
Z reguły tak, bo przy „true sale” należność znika z bilansu, a wpływ gotówki poprawia kapitał obrotowy i wskaźniki zadłużenia. Warunkiem jest spełnienie kryteriów wyksięgowania.
Czym różni się aval od gwarancji/standby L/C?
Aval to poręczenie wekslowe — prosty dopisek banku na wekslu. Gwarancja/SBLC to osobne zobowiązanie banku; często bardziej uniwersalne w jurysdykcjach o słabszej praktyce wekslowej.
Podsumowanie
Forfaiting to precyzyjne narzędzie finansowania eksportu: przenosi ryzyko, daje gotówkę „tu i teraz” i porządkuje bilans. Wymaga jednak właściwej architektury dokumentów (aval/SBLC/L/C), realistycznej wyceny ryzyka i wczesnego włączenia finansującego do negocjacji kontraktu. Tam, gdzie factoring jest zbyt krótki, a kredyt kupiecki konieczny — forfaiting często okazuje się najbardziej eleganckim rozwiązaniem.
